Projekt realizowany jest w ramach ID. UJ WZiKS - działań podejmowanych na Wydziale Zarządzania i Komunikacji Społecznej w ramach programu strategicznego „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza” w Uniwersytecie Jagiellońskim.

 

Wagę własności intelektualnej w muzeach podkreśla od wielu lat WIPO, akcentując ich rolę w procesie zarządczym. Stosowanie spójnych zasad przyjętych w całej organizacji (Pantalony, 2013):

• ogranicza ryzyko naruszenia praw
• pozwala ocenić potencjalne możliwości realizacji misji instytucji
• sprzyja eksploatacji zasobów wśród odbiorców i działaniom edukacyjnym
• zapewnia jakość w całej organizacji, a przyjęte zasady dają gwarancję, że decyzje są podejmowane przy użyciu tego samego zestawu standardów.

Szczególne znaczenie w działalności muzeów mają prawa autorskie do zbiorów. Muzea nabywając dzieło do kolekcji posiadają prawo własności do egzemplarza. Tymczasem polskie regulacje nie przewidują, aby właściciel egzemplarza uzyskiwał z samego prawa własności dodatkowe uprawnienia do wykorzystania utworu chronionego prawem autorskim (Łada, 2019). Wyjątek dotyczy jedynie dozwolonego użytku, zgodnie z którym właściciel egzemplarza utworu plastycznego może go wystawić publicznie, jeżeli nie łączy się z tym osiąganie korzyści majątkowych. Zakres dozwolonego użytku obejmuje jednak wyłącznie jedną czynność, tj. tradycyjną eksploatację egzemplarza utworu plastycznego na wystawie. Zakres ten nie obejmuje zatem innych pól eksploatacji, w tym rozpowszechniania w internecie (Łada, 2019), rozpowszechniania w celach edukacyjnych, digitalizacji, marketingu czy działalności wydawniczej.

Zarządzanie w tym kontekście jest procesem, w którym właściciel (np.muzeum) praw generuje wartość w oparciu o rezultaty intelektualnej pracy, a jego nadrzędnym celem jest zmiana aktywów niematerialnych w wyniki finansowe lub inne profity jak np. realizację misji publicznej instytucji, społeczne relacje, otwartość czy współpracę. Celowe zarządzanie prawami własności intelektualnej polega na przyjęciu odpowiednich rozwiązań prawnych, technicznych i komunikacyjnych, z uwzględnieniem misji instytucji, potrzeb zespołu oraz efektu jaki instytucja chce osiągnąć u odbiorców. Zarządzanie dobrami niematerialnymi w sektorze kultury jest także elementem strategii działalności organizacji i przyczynia się do wzmacniania pozycji rynkowej (Hołda, 2020).

Z przeprowadzonych wstępnych badań (Pluszyńska i in., 2022) wynika, że pracownicy muzeów są świadomi, że prawa własności intelektualnej są niezbędnym zasobem będącym w dyspozycji instytucji nie tyle ułatwiającym, ile przede wszystkim umożliwiającym realizację misji muzeów, szczególnie w zakresie upowszechniania dóbr kultury. Mimo to, temat ten jest traktowany pobocznie. Główną przeszkodą w strategicznym zarządzaniu prawami autorskimi są: braki kadrowe, brak wiedzy i brak czasu. Planowany projekt ma więc na celu pogłębienie tej tematyki i zebranie przykładowych rozwiązań (np. polityk, strategii, wewnętrznych procedur) wdrażanych przez polskie i zagraniczne muzea.

Metodyka badawcza:

Planowany projekt ma na celu pogłębienie tematyki oraz odpowiedź na następujące pytania badawcze: W jakich obszarach działalności muzeów własność intelektualna występuje? Czy i jakie polityki, strategie lub wewnętrzne procedury są wdrażane, w celu zarządzania własnością intelektualną?

 

W ramach planowanego projektu zostaną zrealizowane badania jakościowo-ilościowe:

• wywiady (indywidualne i grupowe) z pracownikami muzeów publicznych w celu zidentyfikowania dóbr niematerialnych którymi dysponują muzea oraz w celu wyłonienia modelowych działań dotyczących zarządzania własnością intelektualną, a także wdrożonych rozwiązań takich jak np. polityki, strategie, wewnętrzne procedury.
• analiza materiałów zastanych – ogólnodostępnych lub pozyskanych do wglądu polityk, strategii, wewnętrznych dokumentów tj. regulaminów, wzorów umów, procedur etc., które dotyczą procesu zarządzania własnością intelektualną w badanych muzeach;
• ankiety wśród pracowników muzeów pogłębiające temat użyteczności praw własności intelektualnej w codziennej działalności muzeów;
• ankieta wśród zagranicznych muzeów, mająca na celu pogłębienie tematu o perspektywę instytucji z całego świata.

Bibliografia:

1. Hołda, J. (2020). Zarządzanie własnością intelektualną w sektorze przemysłów kreatywnych. W M. Smoliry (Red.), Współczesne trendy w zarządzaniu. Wydawnictwo AEH.
2. Łada, P. (2019). Prawo autorskie w muzeum. Przewodnik ze wzorami umów. Wolters Kluwer.
3. Pantalony, R. E. (2013). Managing Intellectual Property for Museums. World Intellectual Property Organization. https://www.wipo.int/publications/en/details.jsp?id=166
4. Pluszyńska, A., Konrad, M., & Korejba, K. (2022). Zarządzanie prawami autorskimi w publicznych muzeach. Uniwersytet Jagielloński. https://kultura.uj.edu.pl/documents/18091666/136701319/Raport.+Zarz%C4%85dzanie+prawami+autorskimi+w+publicznych+muzeach/8ad00ddd-2008-4b2d-971a-2d4349928743

Koordynatorka projektu

dr Anna Pluszyńska
e-mail: anna.pluszynska@uj.edu.pl