Badanie zostało sfinansowane ze środków Priorytetowego Obszaru Badawczego Heritage w ramach programu „Inicjatywa Doskonałości - Uczelnia Badawcza” w Uniwersytecie Jagiellońskim.
Zarządzanie prawami autorskimi rozumiane jest jako proces informacyjno-decyzyjny, w którym dysponent praw stara się umiejętnie je wykorzystać z zamiarem osiągnięcia wyznaczonych celów. Temat ten jest szczególnie istotny w kontekście realizowania społecznej misji publicznych muzeów. Misji, będącej wyrazem zrównoważonego rozwoju, który zakłada określony paradygmat ładu społecznego, tj. z jednej strony gromadzenie zbiorów i ich ochrona, z drugiej upowszechnianie kolekcji zgodnie z zasadą otwartości i przeświadczeniem, że dziedzictwo kulturowe jest dobrem wspólnym. Znalezienie równowagi w sposobie realizacji misji nie jest łatwe, a przeszkodą często są prawa autorskie do dzieł. Muzea nabywając dzieło do kolekcji posiadają przede wszystkim prawo własności do egzemplarza. Tymczasem, to właśnie status prawnoautorski danego dzieła przekłada się na możliwość korzystania z egzemplarza. Od tego zależy w jakim zakresie instytucja będzie prowadziła swoją działalność, w obszarze np.: wystawiennictwa, zwielokrotniania i rozpowszechniania w celach edukacyjnych, promocji czy działalności wydawniczej. Jest to szczególnie istotne w obliczu aktualnych przemian technologicznych (m.in. związanych z digitalizacją zasobów i udostępnianiem kolekcji w internecie), zmian społecznych (m.in. związanych ze zmieniającymi się sposobami uczestnictwa w kulturze), czy w obliczu sytuacji kryzysowych (np. związanych z pandemią Covid 19).
Temat zarządzania prawami autorskimi w muzeach rzadko jest przedmiotem badań. Badania w tym obszarze zazwyczaj dotyczą głównie aspektów prawnych lub opisują proces „zarządzania zbiorami” z naciskiem na temat zarządzania rzeczą – czyli materialnym charakterem dzieła. Tymczasem prawa autorskie są także istotnym zasobem niematerialnym muzeów (pozwalającym na realizację misji instytucji), którym – nie tylko można – ale i należy zarządzać. Wartością projektu jest to, że podjęty temat jest interdyscyplinarny, wielowymiarowy, w dodatku wymaga łączenia teorii z praktyką. Problem badawczy stanowi pytanie: jak wygląda proces zarządzania prawami autorskimi do zbiorów w publicznych muzeach i jak podejmowane dotychczas działania oceniane są przez interesariuszy?
Planowany projekt ma na celu pogłębienie zarysowanej problematyki we współpracy z otoczeniem. W jego ramach odbędą się konsultacje merytoryczne z ekspertami działającymi na rzecz ochrony praw autorskich; wywiady z pracownikami instytucji kultury i z twórcami (spadkobiercami) a także badania ankietowe wśród odbiorców oraz skierowane do publicznych muzeów.
Cele projektu:
- Zdiagnozowanie jak w praktyce wdrażany jest proces zarządzania prawami autorskimi w muzeach we współpracy z twórcami/spadkobiercami
- Rozpoznanie jakie są potrzeby odbiorców muzeów w zakresie udostępnianych przez muzea kolekcji i zbiorów
- Zainicjowanie współpracy z praktykami oraz wymiana wiedzy i doświadczeń
- Napisanie artykułu naukowego związanego z podjętymi w projekcie interdyscyplinarnymi badaniami
Metody i techniki badawcze:
- Analiza danych zastanych – aktualnych raportów dotyczących funkcjonowania publicznych muzeów w Polsce.
- Wywiady swobodne z pracownikami muzeów oraz z twórcami/spadkobiercami w celu wyłonienia modelowych działań dotyczących zarządzania prawami autorskimi, wartych dalszej analizy w badaniach ilościowych.
- Anonimowa ankieta (CAWI) wśród odbiorców muzeów w celu pozyskania wiedzy na temat potrzeb w zakresie udostępniania przez muzea kolekcji i zbiorów.
- Ankieta (CAWI) skierowana do wszystkich publicznych muzeów w Polsce mająca na celu eksplorację zjawiska wciąż mało rozpoznanego.
Zespół badawczy:
dr Anna Pluszyńska (anna.pluszynska@uj.edu.pl) - koordynatorka projektu
Maria Konrad
Klara Korejba
Wsparcie merytoryczne:
Kamil Śliwowski
Karolina Szczepaniak
Raport z badań
