Badanie powstaje przy wsparciu środków Priorytetowego Obszaru Badawczego Society of the Future w ramach programu „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza” w Uniwersytecie Jagiellońskim.
Celem planowanego projektu jest zdiagnozowanie oczekiwań i potrzeb osób z niepełnosprawnościami w zakresie szeroko rozumianego uczestnictwa w kulturze oraz poziomu ich zaspokojenia przez publiczne instytucje kultury w Małopolsce. Przewidziano trzy etapy badań: etap przygotowawczy w ramach którego zrealizowana zostanie m.in. analiza danych zastanych; etap realizacji, w trakcie którego zostanie opracowany we współpracy z ekspertami i zgodnie z zasadami projektowania uniwersalnego kwestionariusz ankiety oraz zostaną przeprowadzone badania ankietowe (CAWI oraz PAPI z udziałem ankieterów posiadających kompetencje w zakresie komunikacji z osobami z niepełnosprawnościami); oraz etap podsumowania, którego efektem końcowym będzie publikacja naukowa.
Projekt ma charakter innowacyjny. Badania o takiej tematyce nie były do tej pory prowadzone w Małopolsce. Działanie jest integralne ze strategią 4I i POB FutureSoc, jak i interdyscyplinarne – dotyczy różnych rodzajów dostępności, sytuuje się na pograniczu różnych dyscyplin naukowych, a w prace badawcze zostaną zaangażowani zarówno studenci/doktoranci jak i przedstawiciele otoczenia społeczno-gospodarczego uczelni.
Cele projektu
- Zdiagnozowanie oczekiwań i potrzeb osób z niepełnosprawnością w zakresie szeroko rozumianego uczestnictwa w kulturze oraz poziomu ich zaspokojenia przez publiczne instytucje kultury w Polsce
- Budowanie współpracy z praktykami (pracownikami publicznych instytucji kultury i przedstawicielami organizacji pozarządowych) oraz wymiana wiedzy i doświadczeń
- Opracowanie rekomendacji w zakresie poszerzania oferty kulturalnej skierowanej do osób z niepełnosprawnościami
- Opracowanie rozdziału publikacji naukowej poświęconej dostępności
Zakres przedmiotowy projektu
Publiczne instytucje kulturalne od roku 2019 wdrażają przepisy ustawy o zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Dotychczasowy dorobek piśmienniczy odnosi się w głównej mierze do oceny działań związanych z wdrażaniem dostępności przez publiczne podmioty. Jak wynika z raportu "Dostępność cyfrowa, architektoniczna i informacyjno-komunikacyjna w publicznych instytucjach kultury. Małopolska" (Konior A., Pluszyńska A., Grabowska A., 2021, www.kultura.uj.edu.pl/nauka/badania/dostepnosc) zaledwie 14,5% badanych instytucji kultury prowadzi badania dotyczące odbiorców ze szczególnymi potrzebami. Pozostałe instytucje nie gromadzą w ogóle wiedzy na ten temat. Co więcej, zaledwie 19% badanych zadeklarowało, że w zakresie zadań koordynatorów dostępności leży prowadzenie badań/analiz dotyczących potrzeb odbiorców/pracowników związanych z dostępnością.
Widoczne jest zatem, że instytucje kultury koncentrują się raczej na wdrażaniu zapisów ustawy o dostępności, a nie refleksji na temat swoich działań oraz tego w jakim stopniu zaspokajają one potrzeby odbiorców. Tymczasem prowadzenie takich badań wydaje się szczególnie istotne by nie tylko zrozumieć i pokonać lęk przed niepełnosprawnością, ale również by stawić czoło wyzwaniom związanym z nierównościami gospodarczymi i społecznymi oraz sytuacjami kryzysowymi (spowodowanymi np. pandemią Covid-19).
Celem planowanego projektu jest zdiagnozowanie oczekiwań i potrzeb osób z niepełnosprawnością w zakresie szeroko rozumianego uczestnictwa w kulturze oraz poziomu ich zaspokojenia przez publiczne instytucje kultury w Małopolsce. Badanie będzie koncentrowało się na osobach z niepełnosprawnością sensoryczną (wzroku, słuchu, mowy i ruchu) i będzie dotyczyło wyłącznie praktyk związanych z kulturą instytucjonalną (oferowaną przez publiczne instytucje kultury, w tym: teatry, filharmonie, muzea, biblioteki, domy kultury oraz inne instytucje) [Szlendak T. Formy aktywności kulturalnej, w:Praktyki kulturalne Polaków, Drozdowski R., Fatyga B., Filiciak M., Toruń 2014]. Prace związane z dostosowaniem kwestionariusza ankiety do zasad projektowania uniwersalnego, zbieraniem danych ankietowych oraz analizą danych zostaną delegowane na inne niż wnioskodawca osoby. Wyniki niniejszego projektu badawczego przyczynią się do sformułowania dalszych obszarów badań i uszczegółowienia pytań badawczych, które mają stanowić realną odpowiedź na potrzeby sektora kultury w zakresie badania potrzeb osób z niepełnosprawnością. Będzie to także podstawa do wypracowania rekomendacji możliwych do wdrożenia w przyszłości, przyczyniających się do zrównoważonego rozwoju instytucji kultury i odpowiadających na wyzwania współczesnego społeczeństwa.
Opis metod i narzędzi badawczych
Planowany projekt będzie się składał z 3 etapów, które ze względu na ograniczenia czasowe, ale również potrzebę zdobywania nowych doświadczeń w zakresie realizacji badań wśród osób z niepełnosprawnościami, wymagać będą nawiązania współpracy z podmiotami zewnętrznymi:
- etap przygotowawczy, który będzie obejmował zadania cząstkowe, mające charakter wstępny. Zostanie przeprowadzona analiza danych zastanych. Ponadto autorki nawiążą w tym czasie kontakt z Małopolskim Instytutem Kultury koordynującym projekt Małopolska. Kultura Wrażliwa oraz z ekspertami zewnętrznymi
- etap realizacji, w trakcie którego zostanie opracowany kwestionariusz ankiety oraz zostaną zrealizowane ankietowe badania pilotażowe i właściwe
- etap podsumowania, mający charakter zwieńczenia dotychczasowych działań. Wyniki badań zostaną przedstawione w formie rozdziału monografii poświęconej dostępności w kulturze w publikacji wydawnictwa Attyka, z poziomu I Wykazu wydawnictw publikujących recenzowane monografie naukowe (80 punktów). Zostanie również przygotowane wystąpienie na konferencję “Badania w sektorze kultury”, która jest planowana w roku 2022.
Metody i techniki badawcze:
- Analiza danych zastanych– systematyczny przegląd literatury na temat aktywności kulturalnej osób z niepełnosprawnościami. W analizę zostaną zaangażowani członkowie zespołu oraz studenci i/lub doktoranci UJ
- Ankiety (CAWI i PAPI) wśród osób z niepełnosprawnościami - kwestionariusz ankiety zostanie opracowany we współpracy z ekspertami tak by był zgodny z zasadami projektowania uniwersalnego. Do przeprowadzenia ankiety internetowej zostaną wykorzystane narzędzia bezpłatne oferowane przez UJ (MsForms). Chcąc dostosować się do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, dodatkowo ankietowani będą mieli możliwość wypełnienia ankiety w formie drukowanej w asyście ankietera. Ankietrami będą osoby wykazujące się kompetencjami w zakresie komunikacji z osobami z niepełnosprawnościami. Ponato wprowadzenie do programu excel danych pozyskanych z ankiet papierowych oraz dokonanie analizy statystycznej tych danych zostanie zlecone osobie z odpowiednimi do tego kwalifikacjami.
Zespół badawczy
- dr Anna Pluszyńska anna.pluszynska@uj.edu.pl (kierowniczka projektu badawczego)
- dr Agnieszka Konior agn.konior@uj.edu.pl
Wyniki badań
- Pluszyńska A., Konior A., 2022, Ustawa o dostępności: narzucona prawnie konieczność czy motor zmian - wnioski z badań wśród instytucji kultury i osób z niepełnosprawnościami, "Connecting Audiences Polska". Czasopismo można pobrać z tej strony.
- Konior A., Pluszyńska A., 2022, Jak prowadzić badania odbiorców instytucji kultury ze szczególnymi potrzebami – praktyczne wskazówki, w: Pluszyńska A., Kopeć K., Laberschek M., Badania w sektorze kultury. Dostępność, Kraków, Wydawnictwo Attyka. Publikację można pobrać z tej strony.
- Panel dyskusyjny Uczestnictwo w kulturze osób ze szczególnymi potrzebami na konferencji "Badania w sektorze kultury. Dostępność"